Galerie 44
Kunst Ruimte Reflectie
Een initiatief van de oud-katholieke parochie Den Haag, Molenstraat 44.
Openingstijden do, vr en za van 13:30 tot 17:00 uur.
Van 6 november tot 3 december exposeert Hendrik van Leeuwen in Galerie 44. Wellicht kent u hem als schrijver over kunst in Den Haag Centraal, of als iemand die al heel lang teken en schilderlessen geeft, maar de bron waaruit hij put is het scheppen van beeldende kunst. Op deze expositie met de paradoxale titel Infinite Shallows (oneindige ondieptes) confronteert hij de toeschouwer met een vorm van oneindigheid waar het oog gemakkelijk in verdwaalt. Laag-op-laag ontwikkelt het beeld zich als een uitdijend heelal. Er is sprake van spelregels en patronen, maar ook van goed geplaatste toevalstreffers. Vroeg of laat stuiten we op de grens van de verbeelding. “Want de ondergrond blijft plat, de verflaag zo (on)diep als een regenplas. Schilderen is spelen met illusies.”
Hendrik (1952) is Amsterdammer van geboorte. De omschakeling naar het Haagse Morgenstond, waar de lagere school stond, was groot. Voor de middelbare school fietste hij zeven kilometer heen en weer even ver terug langs de Oude Rijn. Verhuizen is ontwortelend, maar de liefde voor taal en beeld gaf houvast. Dat begon al met het eerste woord dat hij leerde schrijven: a-a-p. De sensatie dat je met drie ritmisch geordende taaltekens een levendig beeld kon oproepen, staat hem nog altijd bij. Het werd een alternerende impuls: “Voor mij zijn taal en beeld twee sporen die parallel lopen en soms met elkaar versmelten.” Er zijn diverse bronnen voor zijn kunstenaarschap aan te wijzen, zoals het eindeloze roeien op de rivier uit zijn jeugd. Of de dwaaltocht in een onbekend bos die gelukzalig eindigde bij een ondiep (shallow), van leven krioelend vennetje. “De combinatie van ritmisch doorgaan, dwalend zoeken en dan op het onverwachte stuiten is karakteristiek voor mijn werk,” vertelt Hendrik.
Wat trekt een mens aan in het ongewisse kunstenaarschap? Hendrik vermoedt dat het wat hem betreft met een schok begon. Op de kade van een Amsterdamse gracht, roerend in drijvend wrakhout om de samenhang van vormen te beïnvloeden, tuimelde hij als vijfjarige in het water. Hij werd op het nippertje gered en meende daarna ‘te kunnen zwemmen’. Het leek zijn ouders beter om hem zo snel mogelijk op zwemles te doen. Achteraf is het een vruchtbaar ongeluk geweest, benadrukt hij, want onbewust is hij een heel leven bezig geweest om er vorm aan te geven. Schilderen moet nog steeds net zo aanlokkelijk én riskant zijn. Door steeds abstracter te gaan werken is Hendrik opnieuw aan de waterkant beland, zo stelt hij vast. “Met alle risico’s van dien, anders heeft het geen waarde.” En zo schuiven in zijn werk gekantelde vierkanten weer langs en over elkaar heen. Als wrakhout in een gracht.
Zonder het gymnasium af te ronden ging Hendrik naar de Vrije Academie in Den Haag (1970-74) waar hij zich vooral toelegde op lithograferen. Die ambachtelijke druktechniek op loodzware stenen werkt nog steeds door in zijn manier van schilderen. Tegenwoordig begint hij vaak met een op glas gemaakte ‘monoprint’. Vervolgens wordt het beeld laag-op-laag opgebouwd – niet eens zo heel verschillend van de oud-meesterlijke technieken waarin hij zich verdiepte op het atelier van Ab van Overdam. Ook in het klassieke schilderen is sprake van een sterk gestructureerde opbouw.
“Qua stijl ben ik figuratief begonnen,” zegt hij. “Daar heb ik ook het nodige broodwerk aan te danken, zoals het illustreren in kranten en tijdschriften. Maar de neiging tot strakheid en abstractie zat er al vroeg in. Abstractie geeft mij de meeste vrijheid om te spelen. En spelen is het mooiste wat er is, uit spel worden nieuwe dingen geboren. Abstractie biedt de kijker meer innerlijke ruimte omdat je niet op een anekdotische manier wordt gestuurd. Desondanks duiken er ook in abstracte beelden herinneringen en verhalen op. Ik verzeil weer in het Haagse Bos, of ik stuit in New Mexico op oergesteente zoals lava en basalt. Voor mij is dat een goed teken. Dan weet ik dat het van binnenuit komt. Maar de kijker mag er zijn eigen ijkpunt in zoeken.”
Gaandeweg is Hendriks manier van schilderen fundamenteler geworden. Door te onderzoeken wat je puur met de kwaststreek kunt uitdrukken, ontdekte hij de waarde van ‘visuele muziek’ (in de jaren ’80 waren seriële componisten als Glass en Reich een onderhuidse invloed). Ook in dit lyrische spel met de kwast doken nog figuratieve elementen op. Uiteindelijk koos hij rond 2015 voor een harde mathematische vorm (vierkant en kubus) om het duel aan te gaan met de losbandige kwaststreek. Deze werken stelt hij in Galerie 44 ten toon. Toch viel het Hendrik nog niet zo lang geleden op dat de kubusvorm al in zijn vroegste studententijd een rol speelde, wat hem gerust stelt. Zijn werk komt voort uit een ononderbroken stroom.
Hoewel zijn schilderijen er doordacht en logisch uitzien, benadrukt Hendrik dat hij op een intuïtieve manier te werk gaat. “De dingen ontstaan spontaan – zij het niet zonder spelregels. In de natuur zie je eenzelfde duel tussen toeval en opzet. Ik hanteer strikte methodes, maar speel in alle vrijheid met de mogelijkheden en zoek ook graag uitzonderingen. Ik maak geen voorstudies en ik weet ook nooit hoe het afloopt. Het beeld moet rijpen en een zekere noodzakelijkheid krijgen.”
Hendrik is beroepshalve goed op de hoogte van de kunsthistorie, maar bekommert zich niet om zijn rol of positie. “Alles wat je raakt heeft invloed. Schrijvend en les gevend ben ik met ongelooflijk veel verschillende kunstuitingen vertrouwd geraakt, maar in mijn eigen werk trek ik me daar niet zo veel van aan. Ik zit in mijn eigen roeiboot. Ik werkte figuratief toen abstractie het allerhoogste was – nu is het weer precies andersom. Figuratie en abstractie zijn volgens mij ook geen echte tegenstellingen. Onder de zichtbare wereld gaat nog veel en veel meer schuil dan wij nu weten.”
De tentoonstelling Infinite Shallows legt de nadruk op de laatste vijftien jaar. Maar om een ruimer beeld te geven van deze intrigerende schilder wordt dit gecombineerd met enig vroeg werk.
Hetty Burgers
Hendrik van Leeuwen
oktober 2025